सूर्य - ३

शाळेत केलेला एक प्रयोग कदाचित तुम्हाला आठवत असेल. एका पुठ्ठ्यावर पट्टी चुंबक ठेवायचा आणि त्याभोवती लोखंडाचे कण टाकून पुठ्ठ्याला हळूच टिचकी मारायची. सगळे लोखंडाचे कण पट्टी चुंबकाभोवती लंबवर्तुळ करतात आणि दोन टोकांपाशी चुंबकाच्या जवळ येतात. लोखंडाच्या कणांनी ज्या काल्पनिक रेषा तयार होतात त्यांना चुंबकीय रेषा म्हणतात.
सूर्याला स्वतःचे चुंबकीय क्षेत्र आहे. सूर्याचं चुंबकीय क्षेत्र साधारण अशाच प्रकारचं आहे. सूर्य हा वायूंचा गोळा आहे. सूर्यात साधारण ७५% हायड्रोजन, २४ हेलियम आणि १% इतर जड मूलद्रव्य आहेत. सूर्याच्या चुंबकीय रेषा या वायूंमधे अडकल्या आहेत. सामान्य वापरातलं उदाहरण बघायचं झालं तर इलॅस्टीक ज्याप्रकारे कापडामधे शिवून अडकवलं जातं, साधारण तशाच प्रकारे या चुंबकीय रेषा वायूंमधे अडकल्या असतात. सूर्याच्या आतली स्थिती अर्थातच फार जास्त गुंतागुंतीची आहे, एकेक करून आपण त्यांचा आढावा घेऊ या. तर या चुंबकीय रेषा सूर्याच्या पृष्ठभागावरही असतात. जिथे त्या तुटतात तिथे पृष्ठभागाचे तापमान कमी होते. कारण खालच्या भागातून कन्व्हेक्शन बबल्स (भाग - २) मधून येणारी ऊर्जा तुटलेल्या चुंबकीय रेषांमुळे अडवली जाते. त्या ठराविक भागापर्यंत कमी ऊर्जा आल्यामुळे हा भाग तुलना करताना (कॉन्ट्रास्टमुळे) काळपट दिसतो. वरच्या चित्रात जो काळा डाग दिसतो आहे, तो त्याचमुळे तयार झाला आहे. सूर्याच्या पृष्ठभागाचं सरासरी तापमान ५००० केल्व्हीन असतं तर या काळ्या भागात साधारण ३००० केल्व्हीन. या काळ्या भागाला सौर डाग म्हणतात.

साधारणतः एक सौर डाग पृथ्वीच्या आकाराशी तुलना करता येईल एवढा मोठा असतो. (चित्रात तुलनेसाठी सौर डाग आणि पृथ्वी एकाच स्केलवर दाखवले आहेत.) या डागाच्या मध्यातून तंतूसारख्या बाहेर आलेले काळे रेषा दिसत आहेत. या काळ्या रेषांची तुलना चुंबकाभोवती लोखंडाचे कण ज्या प्रकारची रचना तयार करतात, त्यांच्याशी करता येईल. चित्रात मध्याच्या उजव्या बाजूला एक मोठा सौर डाग दिसत आहे आणि त्याच्या खाली एक छोटा डाग आहे. अनेक छोटे डाग एकत्र येऊन कधी कधी असा मोठा आणि अतिशय गुंतागुंतीची रचना असणारा मोठा सौर डाग तयार होतो.

हे सौर डाग कसे तयार होतात, त्यांची रचना कशी असते, त्यांचे इतर गुणधर्म काय आहेत याबद्दल माहिती आपण पुढच्या भागांमधे घेऊ या.