सूर्य - ६

सूर्याच्या चुंबकीय क्षेत्रामुळे फक्त सौर डागच निर्माण होतात असं नाही. मागच्या पोस्टमधे म्हटल्याप्रमाणे सूर्याच्या चुंबकीय क्षेत्राच्या तीव्रतेनुसार सूर्याच्या प्रभामंडळाचा आकार कमी-जास्त होत रहातो. सूर्याचे प्रभामंडळ म्हणजे सूर्याचे वातावरण. त्याची माहिती आपण पुढच्या काही पोस्ट्समधे घेऊ. या पोस्टमधे आपण पाहू या ती सूर्याच्या पृष्ठभागावर चुंबकीय क्षेत्रामुळे होणारी 'वादळं'; त्यांना इंग्लिशमधे सोलर फ्लेअर्स आणि मराठीत सौर स्फोट असे म्हणता येईल. हे स्फोट सूर्याच्या चुंबकीय क्षेत्राचाच परीणाम आहेत. मागच्या पोस्टमधे आपण सूर्याच्या चुंबकीय बलरेषा ताणल्या जातात आणि तुटतात हे पाहिलंच. या चुंबकीय बलरेषा कधीकधी सूर्याच्या पृष्ठभागाच्या बाहेर येतात आणि त्याबरोबर सूर्यामधला तप्त वायूही बाहेर ओढला जातो. हा वायू कधीकधी एवढ्या जोरात बाहेर फेकला जातो की तो पुन्हा परत सूर्यात येत नाही आणि सौरमालेच्या वातावरणाचा भाग बनून जातो.

या स्फोटांमधून प्रचंड प्रमाणात ऊर्जा बाहेर फेकली जाते; ही उर्जा सूर्याच्या वातावरणाच्या बाहेरच्या भागात शोषली जाते आणि त्या ठराविक भागाचे तापमान काही लाख अंश सेल्सियस एवढे वाढू शकते, आणि/किंवा सूर्याच्या बाह्यावरणातूनही काही प्रमाणात वायू आणि इलेक्ट्रॉनसारखे भारीत कण बाहेर पडतात.

वरच्या चित्रात असाच एक सौर स्फोट दाखवला आहे; यात सूर्याचा पृष्ठभागापर्यंतचा भाग झाकून बाहेरच्या वातावरणाचा फोटो काढला आहे. डाव्या बाजूला स्फोटाची सुरूवात झालेली दिसते तर उजव्या बाजूला स्फोटाची पुढची स्थिती दिसत आहे. सूर्य झाकलेल्या अवस्थेतच असे फोटो काढता येतात. सामान्यतः खग्रास सूर्यग्रहणात (योग्य फिल्टर वापरूनच) हे दृष्य बघता येते; अर्थात प्रत्येक वेळेस स्फोट दिसतीलच असं नाही. सूर्य १००% जेव्हा झाकला जातो त्यानंतर सूर्याचं वातावरण दिसण्याआधी क्षणापुरती ही स्थिती दिसू शकते. संशोधनासाठी मुद्दामच 'करोनोग्राफ' बनवले जातात ज्यात कृत्रिमरित्या ग्रहण करवतात आणि सूर्याच्या बाह्यावरणांचा अभ्यास करता येतो.