सूर्य - ४

सौर डागांची प्राथमिक ओळख करून घेतल्यावर आपण आता पाहू या हे सौर डाग तयार कसे होतात.

विश्वातली प्रत्येक वस्तू स्वतःभोवती फिरते, अगदी छोट्या ग्रहांपासून ते मोठमोठ्या दीर्घिकांपर्यंत सगळंच! आपला सूर्यही त्याला अपवाद नाही. पण सूर्याचं स्वतःभोवती फिरणं, परिवलन, हे पृथ्वीसारखं नाही. पृथ्वी ही एक घन (सॉलिड) वस्तू आहे तर सूर्य हा एक वायूंचा गोळा आहे. पृथ्वी स्वतःभोवती फिरते तेव्हा ध्रुव आणि विषुववृत्तावर फिरण्याचा वेग एकसमान असतो. सूर्याच्या बाबतीत व्हिस्कस ड्रॅगमुळे असं होत नाही. सूर्याचा स्वतःभोवती फिरण्याचा वेग विषुववृत्तावर सर्वात जास्त आहे तर ध्रुवांच्या जागी सर्वात कमी. पृथ्वी स्वतःभोवती २४ तासात फिरते, तर सूर्याला विषुववृत्तावर साधारण २५ दिवस लागतात आणि ध्रुवीय प्रदेशात साधारण ३५ दिवस लागतात. अशा प्रकारच्या परिवलनासाठी इंग्लिशमधे डिफरन्शियल रोटेशन असा शब्द आहे.

सूर्याचं चुंबकीय क्षेत्र, चुंबकीय रेषा सूर्यातल्या वायूमधे अडकलेल्या आहेत. वरच्या आकृतीत डाव्या बाजूच्या चित्रात 'सुरूवाती'ची स्थिती दाखवली आहे. त्यानंतर समजा सूर्याचे परिवलन सुरू होते. पण वैचित्र्यपूर्ण परिवलनामुळे एका चक्रानंतर चुंबकीय क्षेत्र ताणले जाते (आकृतीमधले मधले चित्र पहा.) आणखी जास्त कालानंतर या चुंबकीय रेषा ताणल्या जातात आणि तुटतात. त्या जिथे तुटतात तिथे सौर डाग तयार होतात. अर्थात रेषा तुटते तेव्हा चुंबकीय ध्रुव तयार होतात. (एकच चुंबकीय ध्रुव अजूनपर्यंत शोधला गेलेला नाही.) त्यामुळे एकाच वेळी दोन सौर डाग तयार होतात. (उजवीकडचे चित्र पहा) आणि या सौर डागांना ध्रुवीयता असते, अर्धे डाग उत्तर ध्रुवीय असतात, उरलेले अर्धे दक्षिण ध्रुवीय.

पुढच्या पोस्टमधे आपण सूर्याच्या चुंबकीय क्षेत्राची आणखी जास्त माहिती घेऊ या.