सूर्य - १०

सूर्याचे चुंबकीय क्षेत्र, किंवा चुंबकीय रेषा या वायूंमधे बंदीस्त आहेत हे आपण आधी पाहिले. म्हणजे या चुंबकीय रेषा जशा ताणल्या जातात तसा वायू आणि प्लाझ्माही त्यांच्याबरोबर खेचला जातो आणि सूर्यातला वायू जसा गुरूत्वाकर्षण, घर्षण इत्यादी बलांमुळे ताणला जातो तशा चुंबकीय रेषाही ताणल्या जातात. वायूच्या चलनवलनाच्या विज्ञानास इंग्लिशमधे हायड्रोडायनामिक्स म्हणतात. सूर्याच्या बाबतीत हे हायड्रोडायनामिक्स चुंबकीय क्षेत्रापासून वेगळे करता येत नाही; म्हणून त्याला मॅग्नेटो-हायड्रोडायनामिक्स शास्त्र असे भारदस्त नाव आहे.

वरच्या, डावीकडच्या चित्रात या चुंबकीय रेषा आणि वायूंच्या चलनवलनाच्या खेळाचाच एक परिणाम दाखवला आहे. त्याला सौर कडी किंवा करोनल लूप्स असे म्हणतात. हे चित्र १७१ अँगस्ट्रॉम या तरंगलांबीला घेतले आहे, दृष्य प्रकाशाची तरंगलांबी ४००० ते ७००० अँगस्ट्रॉम एवढी असते. तप्त वायूंमुळे दिसणार्‍या या कड्यांमधे सूर्याच्या चुंबकीय रेषा अडकलेल्या असतात. कड्यांमधल्या चुंबकीय रेषा बंदीस्त असतात. उजवीकडच्या चित्रात पट्टी चुंबकाच्या चुंबकीय रेषा दाखवल्या आहेत. यातल्या ज्या रेषा उत्तर ध्रुवामधून निघून दक्षिण ध्रुवापर्यंत येत आहेत त्या बंदीस्त रेषा आणि ज्या रेषा उत्तर ध्रुवाकडून निघून तशाच बाहेर जात आहेत, किंवा उगम नसून फक्त दक्षिण ध्रुवाकडे येताना दिसत आहेत त्या खुल्या चुंबकीय रेषा. सौर कड्यांमधील चुंबकीय रेषा या बंदीस्त रेषा असतात. त्यामुळे सूर्याच्या पृष्ठभाग, किंवा किरीटातून बाहेर टाकलेला वायू परत सूर्यात जातो. अशी कडी बनल्यानंतर काही काळातच सौर स्फोट अथवा करोनल मास इजेक्शन दिसू शकते. सौर स्फोटांबद्दल आपण आधीच माहिती घेतली आहे, करोनल मास इजेक्शन (किरीटातून वस्तूमान बाहेर फेकले जाणे) याची माहिती आपण पुढच्या भागांमधे घेऊ.